سەرچاوەی لادانی پێوانەیی ببینە

[[پەڕگە:Standard deviation.svg|وێنۆک|گۆڕەکی هەرەمەکی (شین). لادانی پێوانەیی σ پەرتبوونی بەها هەرەمەکییەکان لە بەهای ناوەندی، μ، دیاری دەکات.]]
لە زانستی [[ئامار]]دا '''لادانی پێوانەیی'''<ref>بیرکاری بۆ ھەمووان، کتێبی قوتابی، پۆلی یازدەھەمی وێژەیی</ref> ({{بە ئینگلیزی|standard deviation}}) (ھێما دەکرێ بە [[سیگما|σ]]) پێوەرێکە لە  [[پێوەرەکانی پەرتبوون]] و بۆ بەراوردکردن و شیکاریی پێدراوەکان بەکار دێت. لادانی پێوانەیی بریتییە لە [[ڕەگی دووجا]]ی [[ڤاریانس]]. ڤاریانس بەم شێوە <math>\sigma^{2}</math> ھێما دەکرێت و بریتییە لە ناوەندی دووجاکانی جیاوازی نێوان پێدراوە جیاوازەکان و ناوەندی پێدراوەکانی کۆمەڵەکە:
<center>
<math>\sigma^{2}= \frac{1}{N}\sum_{i=1}^{N}(x_{i}-\overline{x})^{2}</math>
</center>
لەم ھاوکێشەدا <math>\overline{x}</math> [[ناوەند]]ی پێدراوەکان و 
<math>{N}</math> ژمارەی پێدراوەکانە.
== کورتەمێژوو ==
دەستەواژەی '''لادانی پێوانەیی''' یەکەم جار لەلایەن [[کارڵ پێرسۆن]]<ref>{{Cite book|last=Dodge |first=Yadolah |year=٢٠٠٣ |title=The Oxford Dictionary of Statistical Terms |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-920613-9}}</ref> لە ساڵی ١٨٩٤ پێشنیار کرا<ref>{{Cite journal|last=Pearson |first=Karl |authorlink=Karl Pearson |year=١٨٩٤ |title=On the dissection of asymmetrical frequency curves |journal=[[Philosophical Transactions of the Royal Society A]] |volume=١٨٥ |pages=٧١–١١٠|doi=10.1098/rsta.1894.0003|bibcode=1894RSPTA.185...71P}}</ref> پێشتر چەند ناوێکی تر پێشنیار کرابوو بۆ نموونە [[کارڵ فریدریش گاوس|گاوس]] پێی دەوت ''ھەڵەی ناوەند''.<ref>{{cite web|last=Miller |first=Jeff |url=http://jeff560.tripod.com/mathword.html |title=Earliest Known Uses of Some of the Words of Mathematics}}</ref>

== نموونە ==
دۆزینەوەی لادانی پێوانەیی بۆ کۆمەڵە پێدراوی:
{{Ltr}}
: <math>2,\  4,\  4,\  4,\  5,\  5,\  7,\  9.</math>
{{Ltr/end}}
* ھەژمارکردنی ناوەندی کۆمەڵە پێدراوەکان:
{{Ltr}}
: <math> \mu = \frac{2 + 4 + 4 + 4 + 5 + 5 + 7 + 9}{8} = 5. </math>
{{Ltr/end}}
* ھەژمارکردنی دووجای جیاوازی نێوان ناوەند و ھەر یەک لە پێدراوەکان:
{{Ltr}}
: <math>
    \begin{array}{lll}
    (2-5)^2 = (-3)^2 = 9  &&  (5-5)^2 = 0^2 = 0 \\
    (4-5)^2 = (-1)^2 = 1  &&  (5-5)^2 = 0^2 = 0 \\
    (4-5)^2 = (-1)^2 = 1  &&  (7-5)^2 = 2^2 = 4 \\
    (4-5)^2 = (-1)^2 = 1  &&  (9-5)^2 = 4^2 = 16. \\
    \end{array}
  </math>
{{Ltr/end}}
* ھەژمارکردنی ڤاریانس:
{{Ltr}}
:<math>\sigma^2 = \frac{9 + 1 + 1 + 1 + 0 + 0 + 4 + 16}{8} = 4.</math>
{{Ltr/end}}
* ھەژمارکردنی ڕەگی دووجای ڤاریانس یان ھەمان لادانی پێوانەیی:
{{Ltr}}
: <math>\sigma = \sqrt{ 4 } = 2.</math>
{{Ltr/end}}
تا بەھای لادانی پێوانەیی بچووکتر بێت، پێدراوەکان پەرتبوونیان کەمترە و تا بەھای لادانی پێوانەیی گەورەتر بێت پێدراوەکان پەرتبوونیان زیاتر دەبێت.
== ھەڵەی ستاندارد ==
بۆ ھەژمارکردنی '''ھەڵە''' (error bar) لادانی پێوانەیی دابەش دەکرێت بەسەر [[ڕەگی دووجا]]ی ژمارەی پێدراوەکان:

<center>
<math>S_{e}=\frac{\sigma}{\sqrt{N}}=\sqrt{\frac{1}{N(N-1)}\sum_{i=1}^{N}(x_{i}-\bar{x})^2}</math>
</center>

== ئەمانەش ببینە ==
* [[ڤاریانس]]

== پەراوێزەکان ==
{{پەراوێز}}

==سەرچاوەکان==
*بیرکاری بۆ ھەمووان، کتێبی قوتابی، پۆلی یازدەھەمی وێژەیی

{{تووڵی دەروازە|ماتماتیک|ئامار}}

{{ئامار-کۆلکە}}

[[پۆل:وشە ئاماریەکان]]